Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) Nedir ? Nasıl Hesaplanır ? Neleri Kapsar ?
Ekonomide bilinmesi gereken tek bir büyüklük varsa, o da GSYİH’dır. En büyük (her anlamda) ekonomik istatistiktir; enflasyondan işsizliğe, kur oranlarından gayrimenkul fiyatlarına kadar her rakamın önüne geçer.
Bir ülkenin GSYİH’si tüm gelirinin ölçüdür. (gayrisafi : tüm, yurtiçi belli bir ülke ekonomisi, hasıla: ekonomik faaliyet). Bu ülkenin ekonomik gücünün ve performansının en kabul görmüş ölçütüdür.
Pek çok insan Çin’in geçtiğimiz yıllarda ekonomide lider konuma geldiğinin farkındadır. GSYİH istatiği hızla Fransa, İngiltere ve Almanya’nın önüne geçtiğini göstermektedir. Son olarak 2010 yılında Japonya’yı da geçerek dünyanın ikinci büyük ekonomisi haline gelmiştir. Buna rağmen Çin ekonomisi hala Amerika’nın yarısı seviyesindedir.
GSYİH Neyi Kapsar ?
GSYİH iki şeyi ölçer: tüm ülkenin geliri ve harcaması. Bir ülke ekonomisinde gelir ve harcama birbirine eşittir. Bir gazete için 1 dolar ödüyorsanız, 1 dolarlık harcama anında başkasının kazancı haline gelir. GSYİH, hem ürünleri(gıda gibi) hem de hizmetleri (saç kesimi gibi) ölçer. Bunlara, görünmez öğeler de (örnekse, ister kira ister satın alma olsun, insanların başlarını bir çatının altına sokabilmesi için yararlandıkları barınma hizmetleri) dahildir.
GSYİH Neyi Kapsamaz ?
GSYİH’nin dışında kalan en temel büyüklük kayıt dışı ekonomiye konu üretimdir. Zengin ülkelerin ekonomisinin neredeyse yüzde 10’unu oluşturduğu düşünülen yasadışı mallar ( uyuşturucu ve karaborsa mallar) bu tanıma dahildir. Ayrıca GSYİH bitmiş ürünlerin ürünlerin bileşenlerini de ayrı bir ürün olarak hesaba katmaz. Örnekse bir otomobil motoru parçası olduğu otomobilin kendisinden ayrı hesaba katılmaz. Tabii eğer motor kendi başına satılıyorsa durum değişir.
Peki ya, Yabancı Sermayeye Ait Şirketler ?
GSYİH, ülkede, sahibi kim olursa olsun, üretilen her şeyin değeridir. Yani eğer bir Amerikan şirketi Meksika’ya üretim yapıyorsa, o fabrikanın çıktısı Meksika’nın GSYİH’sine katılır. Fakat bir ülkenin, hem yurtiçinde, hem de yurtdışındaki vatandaşlarının ekonomik verimini ölçen başka bir istatistik daha vardır. Bir ülkenin gayri safi milli hasılası ( GSMH) o ülkenin vatandaşlarının yurtiçi ve yurtdışı kazançlarını kapsar; başka ülke vatandaşlarının o ülkede elde ettiği kazançları ise kapsamaz. Genelde GSYİH ve GSMH rakamları birbirine yakın olur.
GSYİH Nasıl Hesaplanır ?
Hükümet GSYİH rakamlarını genelde çeyrek dönemlerde (yani 3 ayda bir) yayınlar ve önemli olan bu rakamların toplamı değil büyüme oranıdır. Gazetelerin ve politikacıların alıntıladığı GSYİH büyüme rakamlarının enflasyondan ve arındırılmış reel GSYİH büyümesini temsil ettiğini belirtmek gerekir. Enflasyonun piyasa fiyatlarına etkisinden arındırılmış ölçüte ise nominal GSYİH adı verilir.
GSYİH’yı Ne Oluşturur ?
Tıpkı bir mandalina gibi, GSYİH’nın da, her biri ülke ekonomisine önemli katkıları olan farklı katmanları vardır. Bir ülkenin harcadığı para şöyle hesaplanabilir:
Tüketim + yatırım + hükümet harcamaları + net ihracat
Tüketim, hanelerin mal ve hizmetler için yaptığı harcamanın tümüdür. Bu, geçtiğimiz yıllarda zengin ülkelerin GSYİH’sinin en büyük kısmını oluşurmuştur. Mesela 2005’te Amerikan harcamalarının yüzde 70’ini tüketim oluşturmuştur. İngiltere’de de durum buna benzerdir.
Yatırım, işletmelere akan uzun vadeli nakittir. Mesela, yeni fabrika veya bina yapmak için harcanan para buna dahildir. Ayrıca hanelerin yeni yapılan evleri almak için harcadığı parayı da içerir; Amerikan GSYİH’sinin yüzde 16,9’u İngiltere’ninkinin ise 16,7’sini oluşurur.
Hükümet Harcaması, ulusal ve yerel hükümetlerin mal ve hizmetler için yaptığı harcamayı içerir. Amerikan GSYİH’sinin yüzde 18,9’unu oluşturur, bu oran pek çok Avurpa ülkesinde daha yüksektir çünkü sağlık hizmetleri hükümetler tarafından karşılanır. 1990’lar ve 2000’lerde, İngiltere’de oran yüzde 40 civarında seyretti. 2008’teki finansal ve ekonomik kriz esnasında tüm zengin ülkelerde bu oran aniden arttı, çünkü hükümetler, resesyona Keynesçi çözüm üretmek amacıyla harcamaları arttıracak ekonomiye ekstra para akıttı.
GSYİH’yi Kullanarak Ekonomik Performansı Ölçmek
GSYİH, ekonomik performansın en genel ölçüsü olduğuna göre, ekonomi için de merkezi önem taşır. Politikacılar ona göre değerlendirilir, iktisatçılar doğru tahminde bulunmak için çabalar. Ekonomi darboğaza girdiğinde genelde işsizlik artıyor, maaşlar da düşüyordur. Eğer daralma iki şeyrek boyu devam ediyorsa, ekonomi teknik olarak resesyona girdi demektir. Bu resesyonun kabul edilen tanımı olsa da, Amerika’da Ulusal Ekonomik Araştırmalar Bürosu resesyon kararı vermeden bu tabir kullanılmaz. En kötü resesyonlar buhran olarak tanımlanır. Buhranın genel kabul gören bir tanımı yoktur, fakat pek çok iktisatçı buhrana girmiş sayılması için ekonominin en tepeden yüzde 10’luk bir düşüş yaşaması gerektiğini düşünür. Genelde buhranın bir yıldan uzun sürecek bir üretim daralması yaratacağı konusunda hem fikirlerdir. Mesela 1930’lardaki Büyük Buhran’da Amerika’nın GSYİH’si üçte bir oranında azalmıştır.
Yine de, bu çok yönlü istatistiğin de kısıtlamaları vardır. Öerneğin, bir ülke kapılarını daha fazla göçmene açacak olsa veya vatandaşlarının daha fazla çalışmasını talep etse? Bu GSYİH’yı oldukça arttırır, fakat çalışanlar daha verimli hale gelmez. O yüzden, bir ekonominin sağlığını tespit ederken istatistikçiler genelde verimliliğebakmayı tercih eder. Bu, GSYİH’nın, ülkedeki vatandaşların çalıştığı saatlerin toplamına bölünmesiyle elde edilir. GSYİH’yi incelemenin bir başka yolu da, toplam nüfusa bölmektir. Böylece hane başına düşen GSYİH elde edilir, bu da iktisatçılar tarafından ülkenin yaşam standardını göstermek amacıyla kullanılır.
GSYİH’nın genelde bir ülkenin refajını yansıttığı düşünülse de, modern iktisatçılar bu rakamın kısıtlarının da farkındadır. Örneğin, GSYİH toplumun farklı kesimleri arasındaki eşitsizlikleri göstermez. Aynı şekilde çevreseş ve toplumsal yaşam kalitesini veya bireylerin mutluluğunu ölçmez. Bunlar için başka ölçüler kullanılır. Yine de hiçbir istatistik, ülkenin ekonomisinin geliştiği veya gerilediğine dair, GSYİH kadar hızlı cevap veremez.