Karagöz ve Hacivat Gölge Oyunu
Tek bir sanatçının sergilediği bir gösteri olan gölge oyunu türünde en meşhuru ‘’ Karagöz ve Hacivat ‘’ tır. Renklendirilmiş deriden görüntülerin sopaların yardımıyla hareket ettirilmesi; oyundaki tiplere ses, şive gibi özellikler katılmasıyla oynanan bir oyun şeklidir. Karagöz oyunun kendine has perdesi, perdenin arkasında yanan mum veya fenerden oluşan ışığı, bu ışığın önünde sopa yardımıyla hareket ettirilen figürleri, düdük, zurna, tef gibi ses unsurlarıyla belirlenmiş bir türdür.
Konu her ne kadar belli bir metne bağlı olmasa da, klasikleşmiş nakarat ve tekerlemeler vardır. Ayrıca oyunlar ‘’ ibreti alem ‘’ vasıtası olarak, ders içerikli konularda sergilenmiştir.
Oyun genellikle Karagöz ve Hacivat tiplemeleri arasında geçen diyalog şeklindedir. Bu konuşmalar genellikle yanlış anlamalara dayalı, güldürü içerikli sosyal sorunlar şeklindedir. Oyunun figürleri halkın yüzyıllar boyunca tecrübe ettiği, huyları belli klişeleşmiş tiplerdir. Karagöz Osmanlı kültür yapısını, kılık kıyafet, davranış, düşünce ve konuşma üsluplarını da yansıtan gerçekçi bir stildir. Mahalle içinde geçen olay ve konuşmalar aracılığıyla, izleyenleri hem güldürüp hem de bir takım dersler almalarını sağalamak amaçlanır. Diğer taraftan da Osmanlı aydınıyla cahil halk arasındaki zümre farkı vurgulanır.
Daima öfkeli olan Karagöz tiplemesi, cahil, kaba ama sevimli ve temiz kalpli bir kişi olarak tasvir edilir. Osmanlıca’yı iyi bilmemesi, sözleri ters anlamasına, böylece oyunda cinas ve nükteler yapılmasına yol açar. Aşırı meraklı olması, başının beladan hiç kurtulmaması, sözünü esirgemeden söylemesiyle bilinen Karagöz oyunda doğruluğun ev sağ duyunun simgesi olmuştur.
Oyunun diğer baş figürü Hacivat, yaşlı, nazik, görgülü, eğitimli, sanat ve edebiyattan anlayan bir tiptir. Hacivat Enderunlu ağzıyla konuştuğu için, Karagöz onu anlayamaz. Hacivat herkesin derdine çare bulan, sözü dinlenen, güzel konuşan, fakat çıkarcı ve içtenlikten yoksun biridir. Nabza göre şerbet veren deyimiyle ifade edilen karakterde, yüze gülen fakat güvenilir olmayan tiplemesiyle Hacivat, ‘’ Hacivat gibi adam ‘’ deyimiyle de Türkçe’mize yerleşmiştir. Birbirinezıt bu kişilikler, herkesin yakından tanıdığı tipler olduğu için daha da beğeni toplamıştır.
Türk gölge oyunu Karagöz’ün, özellikle Balkanlarda ve Kuzey Afrika’da halen izleri vardır.