Safra Taşı Nedir ? Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir ?
Karaciğerde üretilen safra sıvısı safra kesesinde birikir. Safra sıvısı kolesterol, lesitin, biliburin, glikoz, su ve safra tuzlarından meydana gelmektedir. Yemek yenilince safra kesesi kasılarak bir miktar safrayı onikiparmak bağırsağına boşaltır. Safra sıvısı besinlerle alınan yağlar ve yağda eriyen vitaminleri ( A,B,E,K vitaminleri ) emilimine yardımcı olur. Mideden gelen asitli içeriğin asidini azaltarak bağırsak yüzeyini korur.
Safra sıvısının içeriğindeki maddelerin oranı değişirse sıvı katılaşmaya başlar. Çoğunlukla kolesterol arttığı için kolesterole bağlı taşlar sık görülür. Safra sıvısındaki kolesterolün yüksek olması ile kolesterol kristalleri safra kesesi içinde çözelti oluşturur. Sıvı yoğunlaşır. Bu görünüme safra çamuru denir. İleride taş oluşumuna da neden olmaktadır. Siyah veya kahverengi pigment taşları ile biliburinden kaynaklanır. Taşlar, çeşitli sayıda ve boyutta olabilir.
Kolesterol taşları şişmanlarda, kadınlarda, hızlı kilo verenlerde, östrojen hormonu kullananlarda ve ailesel yatkınlığı olanlarda daha sık görülür. Yaş ilerledikçe görülme sıklığı artar. Pigment taşları ie safra yollarının tıkanıklığında, safra yolları iltihabında ve hemolitik anemi gibi bazı kan hastalıklarında görülmektedir.
Safra Taşının Bulgu, Belirti ve Yakınmalar Nelerdir ?
Şişkinlik, gaz, hazımsızlık, karnın sağ üst kısmında ağrı şikayetleri olur. Yağlı yemek ( kızartma, peynir, yağda yumurta, sucuk vb ) sonrası bulantı ve kusmanın eşlik ettiği şiddetli ağrı atakları görülür. Ağrı sırta iki kürek kemiğinin arasına veya sağ omuza vurabilir ve yarım saat kadar sürebilir.
Bazı safra taşları hiç belirti vermez. Belirti vermeyen safra taşlarına sessiz veya asemptomatik taş denmektedir.
Safra taşı, safra kesesi ağzını tıkarsa safra kesesi iltihabına neden olur. Taş, safra kanalına düşebilir. Pankreas ağzını tıkarsa pankreas iltihabı gelişir. Tıkanmalara bağlı karaciğer iltihabı da gelişebilir. Safra kesesi taşı safra kesesi kanserine neden olabilmektedir, ayrıca safra yollarında tıkanma riskini artırır. Yapılacak karın ultrasonunda safra taşları ve safra kesesi duvarı kalınlaşması izlenir.
Safra Taşının Tıbbi Tedavisi Nelerdir ?
Ağrı ataklarında spazm giderici ilaçlar tercih edilir. Meperidin gibi uyuşturucu grubu ilaçlar ile disiklomin gibi spazm çözücüler sık tercih edilmektedir. Açık veya kapalı ameliyatla taşlar alınır. kapalı ameliyat laparoskopik yöntemle yapılır ve hastaya en az zarar veren cerrahi işlemdir. Gerekirse ameliyatla safra kesesi alınır. safra kesesi alındıktan sonra uygun diyetlere uyulması halinde ciddi bir sıkıntı yaşanmaz.
Safra Taşında Beslenme Şekilleri Nelerdir ?
Safranın kıvamını azalması ve akışkanlığının artırılması için bol su tüketilmelidir. Ek ihtiyaca neden olacak bir faktör yoksa günde 8-10 bardak su içilmelidir.
Az yağ içeren gıdalar tüketilmelidir. Yağlı gıdalar kolesterol taşı olmasına neden olur. Safra taşı ataklarının en önemli tetikleyicisi yağlı gıdalardır. Çünkü yağ alınması safra asidinin salgılanmasını ve kesenin kasılmasını artırır.
Bitkisel yağların ve lifli gıdaların az tüketilmesi safra taşı oluşumunu artırır. Bu nedenle beslenme programına alınmalıdır. Fakat bitkisel yağların aşırı tüketimi de safra taşı riskini artırabileceği için aşırıya kaçılmamalıdır. Lifli gıdalar kolesterolün emilimini azaltır. Yumurtanın içerdiği kolesterol nedeni ile safra yolları taşı olanlarda tüketiminin azaltılması önerilmektedir. İki günde bir yumurta tüketilmesi veya bir gün sarılı, bir gün sarısız yumurta tüketilmesi yararlı olabilir.
Veyetaryenlerde safra taşı riski daha azdır. Bunun nedeni, daha az kalori ve kolesterol alınmasıdır. Et kaynağı olarak balığın tüketilmesi iyi bir alternatiftir. Vejetaryenlerde B12 vitamini eksikliği gelişebileceği için gerekirse desteklenmelidir.
Kızartılmış gıdalar gibi yağlı besinler tüketilmemelidir.
Az miktarda ve sık aralıklarla beslenmelidir. Bu şekilde ağrı atakları engellenebilir.
Kafein, safranın akışını artırıp safra taşı oluşumunu azaltır. Günde 2-3 fincan kahve içen erkeklerde safra kesesi taşı riski % 40 azalmaktadır. Kafeini alınmış kahvenin ise böyle bir faydası bulunmamaktadır. Kafeinli içeceklerin ülser, panik atak ve uykusuzluk gibi yan etkileri bulunabilmektedir.
Kazbızlık, safra kesesi taşı riskini artırırken bu sorunun çözülmesi safra taşı riskini azaltır. Lifli gıdalar, kepekli ekmek ile beraber bol su tüketilmesi, keten tohumu, magnezyumdan zengin gıdalar ve yürüyüş kabızlık sorununun çözümünde, kolesterol emiliminin azaltılmasında yararlıdır.
Safra kesesi taşı atağı bazen gıda alerjileri neden ile gelişebilir. Kişilerin bu yönden, aldıkları gıdaların alerji yapıp yapmadığı ile ilişkili kendilerini takip etmeleri gereklidir. Yumurta, domuz eti ve soğan bu tür alerjilere neden olan gıdaların başında gelir. Bu tür gıdaların beslenme listesinden çıkarılması ile ağrı atakları kontrol altına alınabilmektedir. Gıda alerjisi için doktordan yardım alınabilir.
Safra Taşında Yaşam Tarzı Değişiklikleri Nelerdir ?
Safra kesesi taşı olanlar genellikle ihtiyaçlarından çok daha fazla kalori alırlar ve şişmandırlar. Şişman kadınlarda safra kesesi taşı oluşma riski, normal kilolulardan 7 kat daha fazladır. Hafif kilo fazlası bile taş riskini belirgin artırır. Kilo alınmamalıdır. Şişmanlık ve safra kesesi iltihabı arasında da ilişki vardır. Şişmanlarda kolesterol düzeylerinin artmasına bağlı olarak safradaki safra tuzlarının oranı azalır ve kolesterol oranı artar. Düzenli egzersiz ve yağdan fakir beslenme kilo kontrolünü ve kolesterolün düşürülmesini sağlar. Şok programlarla hızlı kilo verilmesi de safra kesesi taşı riskinde belirgin artışa neden olmaktadır. Bu nedenle, ağır diyet olmadan yavaş ve kararlı olarak kilo verilmelidir.
Kolesterol yüksekliği safra kesesi taşı ataklarına neden olabilir. Yüksek kolesterolü olan kişilerin kolesterol düşürücü ilaç almalarına bağlı olarak safrada kolesterol artar, bu da taş oluşumunu artırır. Bu riski azaltmanın en iyi yolu diyet, kilo kontrolü ve yağdan fakir beslenme ile kolesterol düşürücü ilaçlara ihtiyacın ortadan kaldırılmasıdır.
Safra kesesinde polip görülmesi, organlarda kolesterol birikmesi ile ilişkili olup özellikle 15 mm üzerindeki poliplerin kansere çevirme riski olduğu için büyük polipler alınmalıdır. Safra kesesi polipi olanların kan kolesterol düzeylerini kontrol ettirmeleri gereklidir.
Safra kesesinde taş olması ve safra yolları iltihabı, safra kesesi kanseri riskini artırır. Bu neden bu hastaların takibi ve uygun bir zamanda safra kesesi alınması operasyonu yapılabilir.
Yürüme, koşma, yüzme veya bisiklete binme gibi egzersizler safra kesesi taşı riskini azaltır. Ayrıca kolesterol kontrolünde de yararlıdır.