Şişmanlık ( Obezite ) Nedir ? Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir ?
Şişmanlık vücutta sağlığı bozacak şekilde yağ birikimi olarak tanımlanır. Çağımızın hastalığı olup ABD’de toplumun 2/3’ü şişmandır. Ülkemizde de çocukları da etkileyecek şekilde giderek artmaktadır. Her yıl, görülme oranında %5 artış görülmektedir.
Şişmanlık-Obezite Nedenleri Nelerdir ?
Kalıtsal yatkınlık, hareketsiz yaşam, kalorisi yüksek yiyecekleri tüketme nedeniyle kilo alınır. Sok diyetler, öğün atlamak, gece yatmadan önce yeme, alkol alma davranışı kilo alınımına neden olur. Psikolojik sorunlarda, aşırı stresli durumlarda bazı kişiler kendilerini yemeye vererek rahatlar. Yeme bozukluklarında kilo alımına rastlanabilir. Kadınlar kilo almaya daha yatkındır. Yaşın ilerlemesi ile birlikte kilo alımı olmaktadır.
İnsülin direnci, hipoglisemi atakları, şeker hastalığı, Cushing hastalığı, cinsiyet hormonları eksikliği, polikistik over, beynin hipotalamus bölgesinde tümör, tiroit bezinin az çalışması, down sendromu gibi kalıtsal hastalıklarda vücutta yağ birikimi olmaktadır.
Şişmanlık-Obezitenin Neden Olduğu Hastalıkları Nelerdir ?
Şişmanlık birçok hastalığa neden olmaktadır. Tansiyon yüksekliği, kolesterol yüksekliği, kalp damarlarında daralma, felç, insülin direnci, şeker hastalığı, karaciğer yağlanması, safra kesesi hastalıkları, safra taşı, uyku apnesi, astı, nefes darlığı, adet düzensizlikleri, aşırı kıllanma, kısırlık, varis, hemorioid ve kanserlerin görülme oranı artar. Kişi gebe ise erken doğum, düşük veya zor doğum gibi problemler yaşanır. Kilonun fazla oluşuna bağlı olarak eklemlerdeki yük oranı da fazla olmaktadır. Buna bağlı olarak fıtık ve eklem kireçlenmesi görülür. Bazı ilaçlar ( kortizon, depresyon ilaçları ) şişmanlığa neden olmaktadır. Şişmanlarda ameliyatlar riskli geçer. Her türlü hastalıklarda ölüm oranı fazladır.
Şişman bir insanın psikolojisi de bozulabilir. Bulimia nevroza ve anoreksiya nevroza gibi yeme bozuklukları görülebilir. Kilolar takıntı haline gelebilir, toplumdan uzaklaşabilirler. Aşırı kilo nedeniyle toplumdan dışlanabilirler. Depresyon gelişebilir.
Şişmanlık-Obezitede Bulgu, Belirti ve Yakınmalar Nelerdir ?
Vücut kitle indeksi hesaplanır. Ağırlık ( kg ), boyun karesine bölünerek elde edilir. Örneğin vücut ağırlığı 80 kg olup boyu 1.60 ise; boyun karesi 1.60×1.60 çarpımından 2.56 m bulunacaktır. 80:2.56=31.25 kg/m elde edilir. Vücut kitle indeksi 30 üzerinde ise şişman kabul edilir. 25-29-9 arası fazla kiloludur. 40 üzerinde olanlar aşırı şişmandır. Normal kilo için ise 18.5-24.9 aralığı olmalıdır. Karın çevresinde biriken yağlarda kalp hastalıkları riski artmaktadır. Kadınlarda bel çevresi 88 cm, erkeklerde 102 cm’den fazla ise şişmanlığa bağlı hastalıkların görülme oranı çok yükselir.
Şişmanlık-Obezite Hastalığında Tıbbi Tedavi Yöntemleri
Diyetisyen gözetiminde diyet yapılır. Posalı yiyecekler, ara öğünler, kızartma ve hazır gıdalardan uzak durma, spor, bol su tavsiye edilir. Haftalık yarım kilogram ile 1 kilogram arası kilo vermek yeterlidir. Şok diyetler, uzun açlıklar vücut dengesini bozar. Mineral ve vitamin eksiklikleri olur. Şeker ve tansiyon düşüklüğüne bağlı baş dönmesi, bayılma görülebilir. Bu bayılmalarda kafa travması ve buna bağlı beyin kanaması ortaya çıkabilir, hatta ölüme neden olabilir. Kalp krizi, ritim bozuklukları, böbrek hastalıkları çok diyetlere bağlı gelişebilir.
Şişmanlığa neden olan bir hastalık varsa, hastalığın tedavisi yapılmalıdır. Şişmanlık tedavisinde Phentermine gibi ilaçlar aşırı şişmanlarda tercih edilir. Mutlaka yeme davranışı bozukluğu için psikolojik destek sağlanmalıdır.
Zayıflamada kullanılan ilaçlar sibutramin, orlistat, fentermin olup daha az olarak amfetamin içeren ilaçlar kullanılır.
Diyet ve ilaç tedavisi ile zayıflayamayanlarda, aşırı şişmanlarda cerrahi tedavi uygulanır. Mide küçültme, incebağırsakların bir kısmının alınması, mide bandı ( mide kelepçesi ), mide bypass gibi yöntemler mevcuttur.
Şişmanlık-Obezite Hastalığında Beslenme Şekilleri Nelerdir ?
Su, kalori yakılmasının en iyi yardımcısıdır. Çalışmalarda, günde 8 bardaktan fazla su içenlerin, 4 bardak su içenlere göre daha fazla kalori yaktığı gözlemlenmiştir. Ayrıca sebze ve meyvelerin taze tüketilmesi ile sıvı içerikleri de alınır.
Buzlu içecekler sindirim esnasında daha fazla kalori yakılmasına neden olur. Araştırmalar, 5-6 bardak buzlu içilmesiyle günde 10 kalori fazladan yakıldığını düşündürmektedir. 10 kalori az gibi görülmekle birlikte diyet yapmadan yılda yarım kilogram kaybedilmesini sağlar.
Günde 3-4 saatte bir sık ve az miktarda öğün tüketilmesi metabolizmanın hızlandırılması açısından yararlıdır. Özellikle düşük kalorili atıştırma yapanların daha az yemek yedikleri ve bu sayede kilolarını daha iyi koruduklarını gösterilmiştir.
Proteinin daha fazla tüketilmesi metabolizmayı hızlandırmaktadır. Çünkü vücudumuz proteini sindirirken karbonhidrata göre 2 kat daha fazla kalori harcamaktadır. Ayrıca karbonhidrata göre daha uzun tokluk sağlarlar. Bu nedenle, öğünlerde yağsız proteinden zengin gıdalar tercih edilmelidir. Yağsız biftek, tavuk, tofu, kuruyemiş, fasulye, yumurta ve diyet süt ürünleri proteinden zengin gıdalardır.
Şişmanlık-Obezite Hastalığında Yaşam Tarzı Değişiklikleri Nelerdir ?
Metabolizmanın arttırılması zayıflamada çok önemlidir. Metabolizmanın hızı cinsiyet, genetik ve yaş ile ilgilidir. Erkekler istirahat esnasında kadınlara göre daha fazla kalori yakmaktadır. Yaş ilerledikçe metabolizma yavaşlamakta ve özellikle 40 yaşın üzerinde yavaşlama belirginleşmektedir. İnsanlar cinsiyet, yaş ve genetiği değiştiremez ama yaşam stilini değiştirebilir. Yıkıcı diyet ( günde 1.000 kaloriden az ) yapılmamalıdır. Bu tür diyetle hızlı kilo verilir ama kas kitlesi de hasar görür, vücut savunma olarak metabolizma hızını düşürür. Bu tür diyet yapanların büyük çoğunluğu verdiğinden daha fazlasını kısa sürede alır.
İnsanların kas kitlesini arttırıcı egzersiz yapmaları çok önemlidir. Çünkü istirahat esnasında kas kitlesi, yağ kitlesine göre daha fazla kalori yakar. Örneğin yaklaşık bir kilogramlık kas kitlesi bir günde 12 kalori, bir kilogramlık ya kitlesi ise 4 kalori yakmaktadır. Bu nedenle, dirence karşı yapılan egzersiz ile kas kitlesi ve dolayısıyla metabolizma hızı artırılır. Gün içinde mutlaka spor yapılmalı ve kas kitlesi korunmalıdır. Spor, diyetten daha önemlidir. Eğer egzersiz yaparsak daha fazla yiyebileceğimizi bilmemiz bunu daha eğlenceli yapabilir. En basit egzersiz, haftada 3-5 gün yarım saatlik tempolu yürüyüş yapılmasıdır. Alışveriş için yapılan yürüyüşler veya ev işleri zayıflamada yardımcı değildir. Yüzme, koşu bandı, bisiklet, pinpon, tenis ve birçok egzersiz türü yürümeden daha fazla kalori yakılmasına yardımcıdır. Kilo alırken kas ve yağ dokusu aynı oranda artar. Zayıflamada ise egzersiz yapılmazsa yağ dokusundan % 25, kas dokusundan % 75 kayıp olur. Bu da zayıfladığımızda vücudumuzun ciddi deforme olmasını, sağlıklı görünüşümüzün bozulmasına neden olur.
Aerobik egzersizleri kas kitlesini çok geliştirmeyebilir ama yapıldıktan sonra metabolizmanızı belirgin olarak hızlandırır. Yüksek yoğunluklu egzersiz, orta-düşük şiddetteki egzersize göre istirahat esnasında metabolizma hızında daha uzun süreli artış sağlar. Bu nedenle, en basitinden yürüyüş esnasında kısa süreli koşular yapılmalıdır.