Uykusuzluk ( İnsomnia ) Nedir ? Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir ?
Gece boyunca 7-8 saat karanlık ve sessiz bir ortamda uyumak yetişkin bir insanın dinlenmiş olması için yeterlidir. Yaşın ilerlemesi ile beraber uyuma saati azalır. Herkesin uyku süresi farklılık gösterebilir.
Uyuyamamak, uykusuzluk, tıp dilinde insomnia olarak isimlendirilir. Uykusuzluk sık karşılaşılan bir durumdur. Her yaşta görülebilir. Kadınlarda daha fazla rastlanır.
Akşamları çay, kahve içmek uykuyu kaçırır. İşyerinde problemler olması, ağır işlerde çalışma, iş arkadaşları işe anlaşamama, iş baskısı, sigortasız çalışma, sorumluluğun çok olduğu işte çalışma, takdir edilmeme, işte yükselememe gibi faktörler kişide strese neden olur. Gece nöbeti olan çalışmalar uyku düzenini bozar. Aile içi geçimsizlikler, kavgalar uykusuzluk nedeni olabilir. Kişi öğrenci ise ödevlerini yapmamak, sınava hazırlanmamak, okulda arkadaşları ve öğretmenler ile anlaşamamak ruhsal sıkıntılara neden olarak uykusuzluk yapar. Gündüz uyumak gece uykusunu etkiler. Özellikle kanser hastalarının halsizlik ve yorgunluk nedeni ile hareketinin azalmasına bağlı gündüz uyumaları, geceleri uykusuzluğa neden olur. Depresyonda uykusuzluk sık görülür.
Huzursuz bacak sendromu, uyku apne sendromu, horlama, reflü, öksürüğe neden olan hastalıklar, kalp hastalıkları, üremi, nöropatik ağrı, fibromiyalji gbii durumlarda uyku bozulur. Bir hastalığı olmadığı halde eşinin horlamasına bağlı uykusuzluğa kadınlarda daha sık görülür.
Uykuszlukta Bulgu, Belirti ve Yekınmalar Nelerdir ?
Kişi, uykuya dalmakta güçlük çeker. Uykuyu sürdürmek zorlaşır. Sık sık uyanır. Tekrar uyumak istediği zaman uykuya zor dalar. Sabah kalktığı zaman kendini yoğun hisseder. Unutkanlık, dikkat dağınıklığı, kendini yaptığı işe verememe gibi şikayetler eşlik eder. İş kazaları ve trafik kazalarına neden olabilir. Gece uykusunu alamadığı için gün boyu esner ve şekerleme dediğimiz kısa uyumalar yaşar.
Kansızlık, şeker hastalığı, böbrek hastalığı, kanser gibi hastalıklarda huzursuz bacak sık görüldüğü için, bu hastalıklar araştırılır. Böbrek fonksiyon testleri, tiroit hormonları değerlendirilir. Horlama ve uyku apne sendromunda, uyku laboratuvarında kişi gece boyunca kayıt altında tutularak değerlendirilir. EEG, göz hareketleri, çene EMG, EKG, bacak EMG, kanda oksijen seviyesi gibi pek çok parametreler kayıt altına alınarak uyku apnesi değerlendirmesi yapılır. Akciğer ve kalp hastalıkları yönünden incelemeler yapılır.
Uykusuzluğun Tıbbi Tedavisi
Uykusuzluğa neden olan bir hastalık mevcutsa tedavisi yapılır.
Depresyon varsa, tedavisi yapılır. İlaçların düzenli kullanılması gerekir. İlaç etkisinin ortaya çıkması iki haftayı bulabilir. İlacı kısa süre kullanıp iyi gelmedi diye kesmek hatalı bir davranıştır. Çok çeşitli depresyon ilaçları vardır. Hangi ilacın hangi hastaya uygun olduğuna psikiyatri uzmanı karar verir. Gerekirse uyku ilaçlarına başlanır. Hastada sıkıntı ve kaygı varsa kaygı giderici ilaçlar ( benzodiazepin türevleri ) başlanabilir. Bunlar yeşil reçeteli ilaçlardır ve bağımlılık yapabilirler. Akşamları kafeinli içeceklerden uzak durmaları, hafif sporlar, bahçe işleri, stresten uzak durma ve yatmadan önce ılık duş önerilir.
Uykusuzluk Hastalığında Beslenme Şekilleri
Kafein veya alkollü içecekler kısıtlanmalıdır. Öğleden sonra kafein içilmemelidir. Alkolün tüketilmemesi, gece sık uyanmayı ve kalitesiz uykuyu engeller.
Yatağa girmeden önce aşırı yemek ve içmekten sakınılmalıdır. Hafif atıştırma yapılabilir. Ama aşırı gıda tüketilmesi reflüye neden olup uykuyu bozabilir. Yatmadan önce sıvı tüketiminin azaltılması gece tuvalete fazla gitmeyi engeller.
Uykusuzlukta Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Egzersiz ve fiziksel aktivite gece uyumayı kolaylaştırır. Günde 20-30 dakikalık hafif tempolu egzersizin gece yatmadan 5-6 saat önce yapılması uyumayı kolaylaştırır.
Düzenli kullanılan ilaçların veya gıda takviyelerinin uykusuzluk yapıcı özelliği olup olmadığı değerlendirilmelidir. Kafein veya psödoefedrin gibi uyarıcı maddeleri içeren ilaç veya destekler uykusuzluğa neden olur.
Gündüzleri kestirme yapılması geceleri uykuyu bozabilir. Özellikle öğlen 15:00’ten sonra 30 dakikadan fazla kestirme yapılması gece uyumayı bozabilir, süresi kısa tutulmalıdır.
Ağrı yakınması nedeni ile tedavi alan kişilerin, ağrı kesicilerin gece boyu ağrıyı kontrol altında tutup tutmadığı değerlendirilmelidir. Gece ağrının olması uykuyu bozar.
Yatak ve yatak odası sadece uyuma ve cinsel aktiviteler için kullanılmalıdır. Yatak odasında televizyon, video oyunu, bilgisayar, akıllı telefon veya uykuyu bozacak ışık yayan diğer cihazlardan arındırılması gerekir.
Saat, ses veya ışık yaratıyorsa oda dışına çıkarılmalıdır.
Yatak odasının dış kapısı kapatılarak gürültü veya ışıktan uzak bir ortam yaratılmalıdır. İyi bir uyku için yatak odasının ısısı gündüz ısısından daha düşük olmalıdır.
Uyku gelmiyorsa zorlamamalıdır. Bazen olumsuz sonuç verir. Onun yerine salonda bir kitap okumak göz kapaklarının ağırlaşmasını sağlar ve sonra yatağa gidilebilir.
Stresi azaltıp gevşemek uyumayı kolaylaştırır. Gece yatmadan önce yapılacak sıcak bir duş, masaj, hafif müzik, dua veya nefes egzersizleri yararlıdır.
Uykusuzluk Hastalığında Önerilen Besin Takviyeleri
- Melatonin : Beyinde, karanlığa tepki sonucu doğal olarak salgılanan bir hormondur. Uyku ve uyanık kalma sürelerini düzenler. Melatonin takviyeleri uykuya dalmak için gerekli olan zamanı azaltır ve gece uyanmalarının sıklığını da azaltarak uyku kalitesini arttırır. Özellikle kıtalararası seyahat edenlerde jetlag gelişimine karşı yararlı etkileri bilinmektedir. Yatmadan önce günde 1-6 mg alınması önerilir.
- L-tanin : Yeşil çayda bulunan tanin aminoasidinin, stresi azaltıp uyku kalitesini arttırmak için yatmadan 30 dakika önce 50-100 mg dozda alınması önerilir.
- Kalsiyum ve Magnezyum : Kasların ve sinirlerin gevşemesi için geceleri 500 mg kalsiyum ve 250 mg magnezyum takviyesi önerilir. 4-6 hafta boyunca her gece 300 mg Mg alan huzursuz bacak sendromu tanısı konulan hastalarda uyku kalitesi önemli oranda düzelmiştir.
- 5-Hidroksitriptofan : Gevşemeyi ve kaliteli uykuyu sağlayan serotonin ve melatonin düzeylerini arttırır. Yatmadan 1 saat önce 100-200 mg alınması önerlir.
Uykusuzluk Hastalığında Önerilen Bitkisel İçerikli Takviyeler
- Kediotu : Uykuyu düzenleyen ve bağımlılık yapma riski olmayan bitkisel destektir. Yatmadan 30-60 dakika önce 600 mg ekstresini içeren ürün veya 2 ml tentürünün bir bardak su içinde tüketilmesi önerilir. Kediotu kökünün ABD ve Avrupa ülkelerinde hafif sedatif etki gösteren papatya, şerbetçiotu, çarkıfelek, oğulotu, mavi kaside otu ve kedi nanesi ile kombinasyonları bağırsak rahatsızlıklarına bağlı olarak gelişen uyku düzensizliklerinde iyi bir tercih olarak kabul edilmektedir.
- Oğulotu : kediotu kökü ve oğul otu kombinasyonlarının 2 haftalık bir kullanımı sonucunda uyku kalitesini arttırmada triazolam kadar etkili olduğu görülmüştür. Bu kombinasyonda, 360 mg kediotu kökü ektresi ve 240 mg oğul otu ekstresi yer almıştır.
- Çarkıfelek : uyku bozukluklarında günde 4 kez 0,5-2 gram kuru ekstresi, 0,5-2 ml sıvı ekstresi ve 2-4 ml tentürünün alınması önerilir.
- Sarıkantaron : günde 450-1050 mg kuru ekstresi, 900 mg sulu alkollü ekstresi ve % 50 etanol ile hazırlanmış tentüründen 3-4 ml alınması önerilir.