Yanık Nedir ? Nedenleri, Belirtileri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir ?
Alev, sıcak cisimler, haşlanma, güneş ışınları ile deri ve dokularda hasarlanma meydana gelir. Elektrik çarpmaları, radyasyon, kimyasal maddeler de yanığa neden olur.
Çocuklarda yanığa daha fazla rastlanır. En sık, kaza ile haşlanmalara rastlanır. Tuz ruhu, çamaşır suyu gibi evde temizlik amacı ile kullanılan kimyasalların yanlışlıkla içilmesi sonucu ağız, gırtlak, soluk borusu, akciğer ve mide tahribatı olur. Kimyasal maddelerin buharı, yanma sonucu çıkan dumanlar burun, soluk borusu ve akciğerde hasara neden olur. Dokuların donması, çözülürken yanık benzeri hasara neden olabilir.
Yanıklarda Bulgu, Belirti ve Yakınmalar
Yanıklar derinliğine göre derecelendirilir.
Kızarıklık ve ağrının görüldüğü yanıklar 1. Derecededir. Güneş yanıkları 1. Derece yanıklardır.
Deri ve alt tabakasının etkilendiği 2. Derece yanıklarda içi su dolu kabarcıklar, kızarıklar ve şiddetli ağrı vardır.
3.derece yanıklarda derinin tamamı yanmıştır. Yanık, altta bulunan organlar ve kemiğe kadar ulaşır. Sinirler ve damarlarda yandığı için ağrı yoktur. Kızarıklık yoktur. Beyaz, mumsu görünür. Bazı yanıklar kahverengi veya kömür gibi olur.
Elektrik yanıklarında elektriğin giriş ve çıkış yeri bulunur.
Yanık derinliğinin çok olması, geniş alan yanıkları, çocuk, yaşlı, şeker hastalığı gibi ek koşullarda yanık şiddeti artar. El, yüz, ayak ve cinsel organ yanıkları ciddi yanıklardır.
Yanığa bağlı hasar, doku ısısı 44 dereceyi bulunca başlar. Damarların yanmasına bağlı sıvı kaybı ve şok gelişebilir. Ateş, kilo kaybı, böbrek yetmezliği, çoklu organ yetmezlikleri ve ölüm görülebilir. Kanda bulunan proteinler düşer. Mikroorganizmalarla iltihap gelişebilir. İltihabın kana karışması ile tüm vücuda iltihap yayılabilir. İyileşen deri yanıklarda iz kalır. Geniş yanıklarda, kalan ize bağlı olarak hareket kısıtlılığı oluşabilir.
Yanığın derinliğinin, ciddiyetinin değerlendirilmesi ilk müdahaleden sonra yapılır.
Yanıklarda Tıbbi Tedavi Yöntemleri
Yanan kişi ısı kaynağından uzaklaştırılır. Hastanın kıyafetleri soğutulmalıdır. Kıyafetlere kimyasal madde bulaştıysa çıkartılır. Plastik gibi yapışan madde varsa, yanmamış bölgelerin etkilenmemesi için dikkatli olmak gerekir. Yanık üzerine hiçbir şey sürülmemelidir. 1. Derece yanıklar su altına tutularak ağrı giderilir. Yanıkta oluşan içi su dolu kesecikler patlatılmamalıdır.
Basit yanıklarda ağrı kesici lidokain ve benzokain içeren ürünler, A,D ve E vitamini içeren ürünler, aloe vera gibi reçetesiz ürünler kullanılabilir. Gümüş sülfodiyazin mafenid içeren reçeteli ürünler, enfeksiyon riskinin azaltılmasından 2. Ve 3. Derece yanıklarda dışarıdan sürülerek uygulanır. Ayrıca levofloksazin ve sefaleksin gibi antibiyotikler ağız yolundan kullanılabilir.
Bazı hastalar yatırılarak tedaviye alınmalıdır. Yatış gerektiren durumlar ;
- 10 yaş altında toplam yanık alanının > %10 olması, 10 yaş üstünde > % 20 olması.
- % 5’ten büyük 3. Derece yanıklar
- Yüz, el, ayak, genital bölge, makat ve büyük eklemleri kaplayan yanıklar,
- Solunumsal yanıklar
- Tüm elektrik yanıkları, yıldırım yanıkları
- Tüm kimyasal yanıklar
- Birlikte travmanın veya önemli hastalığın olması
- Hastanın sosyal ve emosyonel durumunun rehabilitasyonu gerektirmesi.
Hastanın damar yolu açılarak sıvı tedavisi başlanır. Hastaya tetenoz aşısı yapılır. Solunum yolunu etkileyen yanıklarda solunum yoluna tüp takılarak solunum sağlanır. İçi sıvı dolu kesecikler patlamışsa hekim tarafından temizlenir.
Yanık yarasının bakımında özel yanık küvetleri kullanılır. Mikroptan arındırılmış ılık suda yıkanarak hem mikropların hem de ölü dokuların uzaklaştırılmasında faydalıdır. Daha sonra gümüş sülfadiazin yanık üzerine sürülür. Yarı sentetik ince örtüler yanık yüzeyini örtmek için kullanılabilir. 3. Derece derin yanıklarda hastanın sağlam derisinden alınan parça ile yanık yüzeyi örtülebilir. Tüm kat yanıklarda ölü doku çıkartılır ve greftle kapatılır.
Çocuklarda olan yanıklarda çocuk istismarı ve aile ihmali seçeneğinin değerlendirilmesi gereklidir.
Yanıklarda Beslenme Şekli Nasıl Olmalıdır ?
Günlük ihtiyaç farklılık gösterebilmekle birlikte, ciddi yanıklarda sıvı kaybı olacağı için günlük su alımı arttırılmalıdır.
Ciddi yanıklardan sonra vücut doku tamiri için enerjiye ve proteine ihtiyaç vardır. Bunun için, hasta hastaneye yatırılarak özel bir program uygulanır. Hafif yanıklarda sağlıklı beslenme önerileri haricinde özel bir beslenme programına ihtiyaç yoktur.
Yanıklarda Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Yanık olur olmaz kişinin üzerindeki elbiseler ve metal takılar çıkarılmalı, yanık alanlar ılık su ile yıkanmalıdır.
Kimyasal yanık alanları bol su ile yıkanmalı, yıkama esnasında sağlam deriye temastan kaçınılmalı, kimyasal ajanı nötralize edecek maddeler kullanılmamalıdır.
Yanıklarda Önerilen Besin Takviyeleri
- Antioksidanlar, multivitamin ve mineral kompleksi : A, C, E ve B kompleks vitamini ve kalsiyum, magnezyum, çinko ve selenyum takviyesi alınması önerilir. Antioksidanlar, cildi güneş ışınlarının serbest radikal oluşumuna bağlı vereceği hasardan koruyabilirler. Antioksidan etkili bileşikleri içeren preparatların güneşe maruz kalmadan önce sürülmesi gerekmektedir. Yanık durumunda E vitamini içeren kapsüllerin de açılıp günde 2-3 kez haricen cilde tatbik edilmesi yararlı olabilir. E vitamininin, tokoferol formunun derinden emilimi daha yüksektir. Tokoferol asetat yerine haricen uygulamalarda tokoferol içeren formunun uygulanması önerilmektedir. Dahilen kullanımda, 1.000-2.000 IU E vitamini ve 2.000-3.000 mg C vitamini kombinasyonunun UV ışınlarının hasarına karşı koruyucu rol aldığı bildirilmiştir.
- D vitamini : vücudun büyük bir bölümünde yanık olduğu zaman D vitamini eksikliği gelişebilir. Ciddi yanıklardan sonra osteoporoz riski de artabilir.
Yanıklarda Önerilen Bitkisel İçerikli Takviyeler
- Uçucu Yağlar : Uçucu yağların antibakteriyel ve antiviral özellikleri bilinmektedir. Uçucu yağlar sadece enfeksiyon oluşumunu önlemekle kalmaz, aynı zamanda yeni deri hücrelerinin oluşumunu uyarıp iyileşmeyi hızlandırabilir. Okaliptüs, lavanta, sığla, tefarik ve adaçayı uçucu yağları en sık kullanılanlardır. Hafif derece yanıklar için lavanta uçucu yağı uygulanabilir. Uçucu yağ, yanık olan bölgeye nemli bir bezle kompres şeklinde uygulanır. Yanık olan yer hiçbir zaman sımsıkı sarılmamalıdır ya da flaster ile kapatılmamalıdır. Her 4 saatte bir kompres yenilenmelidir.
- Papatya yağlı maseratı : 25 gram papatya, 250 gram zeytinyağı içine konup su banyosu üstünde 2 saat ısıtılır ve süzülür. Süzüntü küçük şişelerde karanlıkta saklanır. Hafif derecede ateş veya güneş yanıklarında yağlı maserat sürülür.
- Sarı kantaron yağlı maseratı : 100 gram çiçek, 250 gram zeytinyağı içinde ara sıra çalkalamak suretiyle şeffaf, beyaz cam şişede ağzı kapalı olarak en az 15-20 gün güneşte bekletilir. 15-20 gün sonunda yağ kırmızı renk alır. Bir pamuktan renkli bir şişe içine süzülür ve karanlıkta, serin bir yerde saklanır. Hazırlanan bu yağlı maserat bir pamuk yardımıyla yara veya yanık üzerine sürülür.
- Sarı sabır, Tıbbi nergis ve Sinirli Ot : güneş yanıkları ve diğer hafif derecede yanıklarda aloe vera jelini içeren kremlerin uygulaması önerilir. Eğer aloe bitkisi mevcutsa, yapraklarının kesilmesi ile akan jelden de yararlanılır. Hatta buz kalıpları içine bu jelden damlatılarak saklanabilir ve gerektiğinde uygulama yapılabilir. Hafif yanıklardan sonra ağrıyı azaltmak ve doku hasarını önlemek için tıbbi nergis çiçeklerinin ekstresini içeren kremin günde 2-3 kez sürülmesi önerilir. Sinirli ot yapraklarından da hafif derecede yanık olan bölgeye lapa şeklinde uygulama yapılabilir. Taze yapraklar bir süre sıcak su içinde bekletilir ve yara, yanık veya çıban üzerine konur.
- Gotu kola : Yaprak ve gövde kısmı kullanılır. Asya tıbbında çeşitli cilt hastalıklarında bu bitkiden yararlanılmaktadır. Yara ve yanıklarda dokunun hızlı onarımını destekleyen etkili bileşikleri nedeniyle kullanılmaktadır. Madekasik asit ve aiatik asit başta olmak üzere saponin bileşiklerini içeren kremin kullanılması önerilir.