Adam Smith Kimdir ? Hayatı, Felsefesi ve Eserleri Nelerdir ?

Adam Smith Kimdir ? Hayatı, Felsefesi ve Eserleri Nelerdir ?

Ekonomi başta olmak üzere değişik alanlarda yapıtlar üreten Adam Smith ekonomik liberalizmin öncülüğünü yaparken, siyasi liberalizmin de önünü açmayı hedefliyordu.

İskoçya’lı ekonomist ve filozof olan Adam Smith ( Okunuşu: Edim Smit ) 16 Haziran 1723 ‘te İskoçya’da dünyaya geldi. Babası Adam Smith avukattı ve annesi Margaret Douglas, Adam’ın doğumundan iki ay sonra ölmüştü. 1729-1737 yılları arası Kirkcaldy Burg Okulu’na devam eden Smith orada Latince, matematik, tarif ve yaz öğrendi. Smith sonraları Glasgow ve Oxford Üniversiteleri’nde öğrenim görmüş ve daha sonra Glasgow Üniversitesi’nde ahlak felsefesi hocası olmuştur. Çok geniş sahaya yayılan çeşitli yazıları vardır. Ekonomi bunlar arasında en önemlisidir.

Smith on dört yaşında Glasgow Ünivesitesi’nde ahlak felsefesi konusunda, Francis Hutcheson’ın yanında eğitim görmeye başlamıştır. Özgürlük, hukuk ve ifade özgürlüğü konularındaki tutkusu burada akevlenmiştir. 1740 yılında Oxford’daki Balliol Koleji’nde okumaya başlamış fakat 1746 yılında okulu terk edip Oxford’da imtiyaz denetimi konusunda eleştirmenlik yapmaya başlamıştır. 1748 yılında Edinburgh’da Lord Kames’in koruması altında kamu konferansları vermiş, konuşma sanatı ve güzel sanatlar konularına değinmiştir. Sonları ‘’ servet yönetimi ‘’ konusunu ele almış ve bu dönemde, yani yirmili yaşlarının sonlarına doğru, daha sonra Ulusların Zenginliğin Nedenleri adlı kitabında dünyaya açıklayacağı ‘’ doğal özgürlüğün açık be basit sistemi ‘’ konusuna el atmıştır. 1750 yılı civarlarında ileride çok yakın arkadaş olacağı David Hume ile tanuşmıştır.

Smith’in Hristiyan olan babası dinine çok bağlıydı ve İskoç Kilisesi’nin ılımlı kanadına üyeydi. Smith’in İngiltere’ye gidişinin arkasındaki sebebin İngiltere Kilisesi’nde kariyer yapmak istemesi olduğu söylense de bu konu hakkında kesin bir kanıt yoktur ve aksine Smith’in İskoçya’ya Deizm yanlısı olarak döndüğü bilinmektedir. Ayrıca çocukken babası tarafından gönderildiği kiliseden kaçarak geri dönmüştür. Smith, felsefi olarak dinin ekonominin önünde bir engel olarak görmüş ve ateizm üzerinden düşünmüştür. Birçok yönden Darwin ile aynı görüştedir.

1751 yılında Smith Glasgow Üniversitesi’nin mantık profesörü, ertesi sene de ahlak felsefesi profesörü olarak atanmıştır. Derslerinde etik, konuşma sanatı, hukuk, politik ekonomi ve ‘’ polis ve gelir ‘’ konularını işlemiştir. 1759’da Glasgow’daki bazı konferanslarını bir araya getirdiği Ahlak Anlayışının Teorisi adlı kitabını yayınlamıştır. Bu kitap çıktığı dönemde Smith’in itibarının yayılmasını sağlamıştır. Kitabın ana teması insan ilişkilerinin verici ve alıcılar ( yani birey ve toplumun diğer üyeleri ) arasındaki sempatiye ve anlayışa ne kadar bağlı olduğu üzerineydi. Lord Monboddo’nun 14 yıl sonra yayınlanan ‘’ Dilin Kökeni ve Gelişimi Üzerine ‘’ kitabındaki detaylı incelemesinde gösterildiği üzere, Simith’in bu ilk kitabındaki dil evrimi analizi yüzeyseldi. Yine de Smith’in akıcı ve ikna edici savunmaları belagatlı olsa da tartışılmazdır. Smith açıklamalarını Lord Shaftebury ve Hutcheson gibi ‘’ ahlak duygusu ‘’ ya da Hume gibi ‘’ fayda’’ ya değil, ‘’anlayış’’ a dayandırmaktadır.

Smith ile David Hume sayesinde tanışan Charles Townshend, 1763 yılı sonunda Smith’ten üvey oğlu genç Buccleuch Dükü’ne özel ders vermesini rica etti. Smith giderek iki sene boyunca talebesi il, çoğunlukla Fransa’da yaptığı yolculuklar sırasında Turgot, Jean D’ Alembert, Andre Morellet, Helvetius ve özellikle çalışmalarına itibar ettiği fizyokrat düşüncenin başkanı François Quesnay gibi öncü aydınlarla tanıştı. Kirkcaldy’ye döndükten sonra on seneyi ‘’ Ulusların Zenginliği ‘’ adlı 1776’da yayınlanan başyapıtı üzerinde çalışarak geçirdi. Kitap büyük çoğunluk tarafından beğenildi ve revaçta kalarak Smith’in meşhur olmasını sağladı. 1778’de Smith İskoçya’da vergiden sorumlu bir devlet bakanı olarak atanan Simith Edinburgh’a annesinin yanına yerleşti. 17 haziran 1790 yılında ağır bir hastalık sonrası yaşamını yitirdi. Bilindiği kadarıyla, gelirinin büyük bir kısmını gizli yardım fonlarına bırakmıştı.