68 Öğrenci Olayları ve 68 Kuşağı Efsanesi Nedir ?
Günümüzün hak ve özgürlük temelli tartışmalarında en çok başvurulan olay; 1968 öğrenci olayları ve bu olaylar sonucu ortaya çıkan efsanevi 68 kuşağı olsa gerek. Kendilerinden sonra gelen kuşaklar üzerinde de büyük etki bırakacak olan bu dönemin çocukları, halen ülkemizde ve özellikle Avrupa ülkelerindeki idari kadrolarda ve medyada etkin konumlarda olup, demokrasi merkezli tartışmalarda yaptıkları çıkışlar ve aldıkları tavırlarla kamuoyuna yön verebiliyor.
68 Kuşağı Nedir? Nasıl Ortaya Çıkmıştır ?
1968 Mayıs’ında Fransa’da genel bir isyan çıktı. İsyan, Fransız komünist Partisi tarafından engellenmeden önce çok hızlı bir şekilde bir devrim boyutlarına ulaştı ve sonunda Komünistleri rejime karşı ayaklanmakla suçlayan Fransız hükümeti tarafından bastırıldı. Bazı düşünürler ve tarihçiler, isyanın 20, yüzyılın en önemli devrimci olayı olduğunu savunurlar; çünkü isyan işçiler veya etnik azınlıklar gibi yalnız bırakılmış toplum kesimlerinden çok etnik, kültürel, yaş ve sınıf sınırlarını aşan bir popüler ayaklanma olarak tarihe geçti.
İsyan, Paris’teki bazı lise ve üniversitelerde başlayan öğrenci hareketinin okul yönetimleri ve polis tarafından bastırılmak istenmesiyle patlak verdi. Charles de Gaulle yönetimi, öğrenci olaylarını polis kullanarak bastırmayı denedi; ancak bu durum, olayların daha da büyümesine sebep oldu. Olay büyüdükçe Latin Mahallesinde öğrenciler ile polis arasında sokak kavgaları çıktı ve nihayetinde olaylar, ülke genelindeki öğrencilerin ve yaklaşık 10 milyon kadar Fransız işçisinin, ki bu, o dönemdeki toplam iş gücünün üçte ikisine tekabül ediyordu, katıldığı genel bir isyana dönüştü. Sonunda isyan, de Gaulle’ün ayaklanmaları bastırmak için askeri müdahaleyi düşünmek zorunda kalacağı bir noktaya ulaştı. Gaulle, Ulusal Meclisi feshetti ve 23 Haziran 1968’de seçim yapılmasına karar verdi.
Hükümet neredeyse çökme noktasına gelmişti; ancak isyan çıktığı kadar çabuk bir şekilde duruldu. İşçiler, solcu sendika birliği Confederation Generale du Travail’in ve Fransız Komünist Partisi bastırmasıyla işlerine geri döndüler. Sonunda haziranda gerçekleştirilen seçimlerden de Gaulle’nin partisi daha öncekinden daha güçlü bir şekilde çıktı.
Göstericilerin büyük çoğunluğu, Komünizm, Anarşizm veya Vietnam Savaşı’na karşı olma gibi sol görüşleri benimsiyordu. Birçoğu çıkan olayları, eğitim, cinsel özgürlük ve aşk özgürlüğü gibi birçok sosyal açıdan ‘’ eski toplumu ‘’ sarsmak için fırsat olarak görüyordu. Occident gibi çok az sayıdaki protestocu grubu ise aşırı sağ düşüncelere sahipti.
Mayıs Olayları
Nanterre’deki Paris Üniversitesi’nde öğrenciler ve otoriteler arasında yaşanan çatışmalardan sonraki aylarda okul yönetimi 2 Mayıs 1968’de üniversiteyi kapattı. Paris’teki Sorbonne Üniversitesi öğrencileri, bu kapatılmayı ve Nanterre’deki öğrencilerin kovulmakla tehdit edilmesini protesto etmek için 3 Mayıs’ta protesto gösterisi düzenlediler. Bu olayların öne çıkardığı isim ise baskın bir eylemci olan Daniel Cohn-Bendit oldu. Sorbonne yönetimi olaylara polisi çağırarak karşılık verdi. Polis, okulu kuşatarak kampüsten ayrılmaya çalışan öğrencileri tutukladı. Diğer öğrenciler de tutuklanan öğrencileri götüren polis araçlarını durdurmak için toplanınca polis göz yaşartıcı bomba kullanmaya başladı. Bu müdahale kalabalığı dağıtmak yerine araçların gitmesini önlemek için kullanılan barikatlara daha fazla öğrencinin katılmasına yol açtı. Sonuçta polis baskın çıktı; ancak yüzlerce ve binlerce öğrenciyi tutukladıktan sonra.
6 Mayıs Pazartesi günü Ulusal Öğrenci Birliği ve Üniversite Öğretim Üyeleri Birliği, polisin Sorbonne’u ilhak etmesini protesto etmek için genel direniş çağrısında bulundu. 20 binden fazla öğrenci ve öğretim görevlisi, Sorbonne’a doğru yürüyüşe geçti. Göstericilere eşlik eden polisler, göstericiler okula yaklaştıkça coplarına sarıldılar. Kalabalık dağıldığında bazıları eldekileri korumak için barikatlar kurmaya başladı, bazıları polise bir kez olsun geri adım attırabilmek için taş fırlatmaya başladı. Bu sefer polis, göz yaşartıcı bomba kullandı ve kalabalığa karşı yeniden harekete geçti. Yüzlerce öğrenci tutuklandı.
Aynı gün lise öğrencileri de Nanterre ve Sorbanne’daki öğrencilere destek vermek için gösterilere katılmaya başladı. Bu öğrencilerin ve ertesi gün Arc de Triopmhe’da toplanan öğrenci, öğretmen ve işçilerden oluşan kalabalığın istekleri şunlardı: Tutuklanan öğrencilere karşı girişilen tüm suçlamalar düşürülecekti. Polis üniversiteden ayrılacaktı ve Nanterre ile Sorbonne yeniden açılacaktı. Hükümetin, okulları yeniden açmayı kabul ettiğine yönelik yanlış bir bilgi gelince, öğrencilerin, polisin kontrolündeki okulların açılıp açılmadığını kontrol etmek için kampüslere geri dönmesiyle devam etmekte olan görüşmeler yarıda kaldı.
10 Mayıs Cuma günü, Left Bank’ta büyük bir kalabalık daha toplandı. Polis bu kalabalığın nehri geçmesine izin vermeyince göstericiler yeniden barikatlar kurdular. Görüşmelerden bir netice elde edilemeyince, gece 2,15 sularında polis bu barikatlara saldırdı. Göstericilerin de karşı koymasıyla güneş doğana kadar süren çatışmalarda yüzlerce kişi yaralandı ve tutuklandı. Olaylar geliştikçe radyo dakikası dakikasına yayın yaptı ve yaşananlar ancak ertesi gün televizyonlarda gösterilmeye başlandı.
Hükümetin sert müdahalesi, göstericilerin geniş bir sempati kazanmasına sebep olmuştu. PCF biraz isteksiz de olsa maceracı ve anarşist olarak gördüğü öğrencileri destekledi; Confederation Generale du Travail ve The Force Ouviere gibi sol görüşlü sendikalar, 23 Mayıs’ta bir günlük grev ve gösteri çağrısı yaptılar. O gün Paris’te bir milyondan fazla kişi yürüdü ve polis genellikle olaylarında dışında kalmayı tercih etti. Başbakan Georges Pumpidou, daha önce tutuklananların serbest bırakılacağını ve Sorbonne’un açılacağını duyurdu. Ancak buna rağmen göstericilerin durmaya niyeti yoktu. Sorbonne açılınca öğrenciler okulu işgal ettiler ve okulu otonom bir ‘’ halk üniversitesi ‘’ ilan ettileir. Devam eden haftalarda hükümetten haklarını almak için Paris ve diğer bazı yerlerde yaklaşık 400’e yakın popüler ‘’ eylem komitesi ‘’ kuruldu.
Gösterilerden sonraki günlerde işçiler fabrikaları ele geçirmeye başladı. Bu olaylar da 14 Mayıs günü Nantes şehri yakınındaki Sud Aviatiıon2da oturma eylemi ile başladı. Ardından Rouen’deki Renault fabrikasında bir grev yapıldı ve bu grev, Renault’un Seine Valley’deki Flin bölgesi ve Paris’in Boulogne-Billancourt bölgesinde bulunan tesislerine yayıldı. 16 Mayıs’a gelindiğinde işçiler, yaklaşık 50 fabrikayı ele geçirmişlerdi ve 17 Mayıs’ta 200 binden fazla işçi greve başlamıştı. Grev çığ gibi büyüdü ve katılanların sayısı milyonları grevin başlamasından bir hafta sonra Fransa’daki işçilerin yaklaşık üçte ikisine tekabül eden 10 milyon işçi artık grevdeydi. Bu grevler sendikalar tarafından öncülük edilmemişti; aksine CGT, olayları daha yüksek maaş ve diğer bazı ekonomik taleplere kanalize ederek bu ani militan eylemleri sınırlamaya çalıştı. İşçiler, hükümetin ve Devlet Başkanı de Gaulle’ün istifa etmesini ve çalıştıkları fabrikaların kendileri tarafından yönetilmesini isteyerek daha geniş, daha politik ve daha radikal bir yol izlemeye başladılar.
İşçi sendikası liderleri, asgari ücretin yüzde 35, diğer ücretlerin yüzde 7 arttırılması ve grev dönemi için işçilere yarım maaş verilmesi konusunda uzlaşmaya vardı. Çalıştıkları fabrikaları işgal etmiş durumda olan işçiler, elde edilen bu kazanımlar, bir ay sonra verileceklerden daha iyi olmasına rağmen işe geri dönmeyi reddettiler ve sendika liderlerine karşı cephe aldılar. 29 Mayıs günü CGT tarafından yönlendirilen yüzlerce protestocu, Paris’te yürüyüş düzenledi. ‘’ Adieu, de Gaulle!’’ ( Gaulle İstifa ) sloganları sokakları çınlatıyordu.
Hükümet, çökmeye çok yakın görülürken Gaulle ‘’ Adieu ‘’ demeyi tercih etmedi. Onun yerine, olayların bir iç kavgaya dönüşmesi halinde kendisine destek çıkabilecek kadar sadık askeri birlik sağladıktan sonra, 30 Mayıs’ta radyodan ( devlet televizyonu da grevdeydi) bir açıklama yaptı. Ulusal Meclis’in feshedildiğini, yeni seçimlerin 23 Haziran’dan yapılacağını duyurdu. İşçileri işlerini geri dönmeye çağırdı ve aksi takdirde olağanüstü hal ilan edeceği tehdidinde bulundu.
68 Öğrenci Olayları Nasıl Sonuçlandı ?
Bu noktadan sonra öğrencilerin ve işçilerin, devrimci düşünceleri kaybolmaya başladı. İşçiler zamanla işlerine geri döndü ya da polis tarafından işgal ettikleri fabrikalarından çıkarıldılar. Ulusal Öğrenci Birliği, sokak gösterilerine son verilmesi çağrısı yaptı. Hükümet bazı sol görüşlü organizasyonları yasakladı. Polis 16 Haziran’da Sorbonne’u geri aldı. Hazirandaki seçimlerde de Gaulle galip geldi ve kriz sonra erdi.
68 Kuşağının Ünlü Sloganları Nelerdir ?
68 olayları, başta ‘’ Gerçekçi ol, imkansızı iste!’’ ( Soyez realistes, demandes L’impossible! ) olmak üzere birçok unutulmaz sloganı da günlük politik dile kazandırdı. Söz konusu sloganlar, her ne kadar anarşist bir öz barındırsa da, içerdikleri mizahı tonla da kuşaktan kuşağa yayıldılar. İşte bunlardan bazıları;
- On ne revendiquera rien, on ne demandera rien. On prendra, on occupera. ( Bir şey talep etmeyeceğiz, bir şey istemeyeceğiz. Alacağız, işgal edeceğiz.)
- Le patron a besoin de toi, tu n’as pas besoin de lui. ( Patron sana muhtaç, sen ona değil.)
- Vauillez laisser le Parti communiste aussi net en sortant que vous voudriez le trouver en y entrant. ( Lütfen çıkarken Komünist Parti’yi bulmak istediğiniz gibi temiz bırakın!)
- Il est inter dit d’interdire. ( Yasaklamak yasaktır.)
- L’emancipation de l’homme sera totale ou ne sera pas. ( İnsanlığın özgürleşmesi ya toptan olacak ya da olmayacak. )
- La revolution est incroyable parce que vraie. ( Devrim inanılmaz bir şeydir, çünkü gerçektir! )
Mayıs 1968 Olaylarının Uluslararası Boyutu
Mayıs 1968 olayları, dünyadan kopuk bir ‘’ Fransız işi ‘’ değildi; aksine, dünya genelinde de öğrenci protestoları yaşanmıştı. Amerika’da meydana gelen benzer olayları, Başkan Lyndon Johnson’un aylarca süren protestolar yüzünden seçim kampanyasından çekilmesi takip etti; 4 Nisan günü Marin Luther uğradığı suikast sonucu öldürüldü; 23 Nisan günü öğrenciler Colombia Üniversitesi’ni işgal ettiler. Meksika’daki öğrenci protestoları ise 2 Ekim 1698 gecesi başkent Mexio City’deki Tlatelolco’da bulunan La Plaza de las Tres Culturas’ta yaşanan silahlı çatışmalarla son buldu. Almanya ve Amerika’daki öğrenci hareketlerine işçiler çok fazla katılmamışlardı; ancak İtalya ve Arjantin’de öğrenciler ve işçiler, daha farklı bir toplum oluşturmak için birlikte mücadele ettiler.
Sorbonne Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Selin Şenocak’ın da dediği gibi, 68 olayları, Fransa’da belirli ülküler; bireysel özgürlük, kadın-erkek eşitliği, yaşam standardının yüksetilmesi, yaygınlaşan pasifizmin önüne geçmek ve Fransız toplumunun her alanında köklü değişimlerin gerçekleşmesi için yapılmış toplumsal bir isyan ve mücadeleydi.
68 Kuşağı’nın Türkiye’ye bakan boyutu ise daha çok Deniz Gezmiş, Mahir Çayan, İbrahim Kaypakkaya gibi devrimci önderlerin liderliğinde oluşturulan Türkiye’deki sol hareketle özleştirildi.
1968’de Amerika’daki ‘’ Hippi ‘’ akımı da başlamış, bu akımlar birbirini beslemişti. Hippi hareketi ise, Vietnam Savaşı’nda Kuzey Vietnam ordusunun başlattığı ‘’ Tet Hücumu ‘’ sırasında verilen kayıplar sonucu patlak vermişti. Amerikalılar bu saldırıdan sonra savaşı kazanamayacaklarını anlamışlar ve gençlik bu barışçı akımı başlatmıştı.
Öte yandan Latin Amerikalı devrimci lider Che Guevera’nın 1967 yılında Bolivya dağlarında yakalanarak öldürülmesinin de, 68 kuşağını harekete geçiren olaylar arasında olduğu söylenir.