Talebin Fiyat Esnekliğini Neler Belirler ?
Bir malın veya hizmetin fiyat esnekliğini etkileyen üç önemli etken vardır. Bu etkenler (1) ikame edilebilir mal ve hizmetlerin olup olmaması; (2) bir mal veya hizmet için ayrılan paranın bütçedeki payı ve (3) fiyat değişmesinden sonra geçen zaman süresi. Şimdi bunları teker teker inceleyim.
İkame Edilebilir Mallar Veya Hizmetlerin Olup Olmaması
Bir mal veya hizmet için ikame edilebilir mallar veya hizmetler varsa ve bunlar ne derece kolay ikame edilebilirse, o mal veya hizmetin esnekliği o derece fazla olur. Örneğin; petrol yerine başka bir malın ikamesi güç olduğu için petrol talebi esnek değildir. Buna karşın ulaşım hizmetlerinden taksiye olan talebin esnek olması beklenir. Taksi yerine ikame edilebilecek otobüs, minibüs, yerine göre banliyö treni ve feribot hizmetleri ve nihayet kısa mesafeler için ‘’ tabanvay’’ hizmeti bulunmaktadır.
Malın geniş bir mal grubu mu, yoksa tek bir malı mı ifade ettiği esneklik bakımından önemlidir. Gıda gibi geniş bir mal grubu için ikame edilebilir mallar pek yoktu; esneklik nispeten küçüktür. Buna karşın tek bir gıda maddesi olan, örneğin, elma yerine ikame edilebilir portakal, mandalina, armut ve muz gibi çeşitli meyveler vardır. Elmaya olan talebin nispeten esnek olması beklenir. Başka bir örnek daha verecek olursak, bir bütün olarak peynire olan talep esnek değildir. Fakat beyaz peynir veya kaşar peyniri gibi bir peynir çeşidini ele alırsak, o zaman ikame edilebilir peynir çeşitleri olacağından talebin esnek olması beklenir.
Bir Mal Veya Hizmet İçin Ayrılan Paranın Bütçedeki Payı
Bir mal veya hizmet için tüketicilerin ayırdığı paranın bütçelerindeki payı ne kadar az olursa, o malın fiyatındaki değişmeler tüketicilerin bütçesine o derece az etkiler. Bu nedenle de talebin fiyat esnekliği o derece düşük olur. Örneğin, karabiberin fiyatı iki katına çıkarsa, tüketicilerin talep edeceği karabiber miktarı fazla azalmaz. Çünkü, karabiber için harcanan para tüketicilerin bütçesinde çok küçük bir paya sahip olup, fiyatta önemli artış olsa bile tüketicilerin talep edecekleri karabiber miktarını pek azaltmaz. Ekonomide bu duruma ‘’ önemsizliğin önemi ‘’ denir.
Fiyat Değişmesinden Sonra Geçen Zaman Süresi
Fiyat değişmesinden sonra geçen zaman ne kadar uzun olursa, talep de o derece esnek olur. Zamanın esneklik üzerindeki etkisini anlamak için kısa dönem talep ve uzun dönem talep ayrımı yapabiliriz.
Kısa dönemde tüketiciler henüz rakip malları ikame etme girişiminde pek bulunmamışlardır. Uzun dönemde ise rakip malların ikamesi için yeterince zaman geçmiş ve tüketiciler rakip malları belli bir oranda ikame etmişlerdir. Dolayısıyla uzun dönem talep esnekliği kısa dönem talep esnekliğinden daha büyüktür.