Türkiye’de İçki Sanayisi Nedir? Tarihi ve Özellikleri Nelerdir?
Osmanlı Hükümeti, Fransa ve İngiltere arasında imzalanan Ticaret Anlaşmasıyla tütün ithali yasaklanarak tütün için ilk defa 1862 yılında İnhisar kuruldu. 1879’da çıkarılan ‘’ Rusumu Sitte ‘’ kararnamesiyle tuz, tütün ve alkollü içkilerin inhisarı gelirleri yabancı bankerlere ve daha sonra 1883’de ise ‘’ Duyunu Umumiye’’ ye bırakılmıştır. Daha sonra Tütün İnhisarı İşletilmesi imtiyazı ‘’Memaliki Osmaniye Duhanları Müşretek Menfaa REJİ Şirketi’ne devrolunmuştur.
1890 yılında İsviçreli Bomonti kardeşler, İstanbul’un Bomonti semtinde bira fabrikasını kurmuşlar ve üretime geçmişlerdi. Daha sonra 1908 yılında Nektar şirketi yine İstanbul’da ikinci bira fabrikasını kurmuştur. Bomonti ve Nektar şirketleri birleşerek, 1912 yılında İzmir Halkapınar’da Aydın Bira fabrikasını ve daha sonra rakı fabrikasını faaliyete geçirmişlerdir. 1927 yılında ‘’Men’i Müskirat Kanunu ‘’ kaldırılmış ve resmen şarap üretimi başlamıştır. 1930 yılında İstanbul’da likör fabrikası faaliyete geçmiştir. 1933 yılında Atatürk Orman Çiftliği’nde ve daha sonra Yozgat ve Diyarbakır bira fabrikaları kurulmuştur. Bu fabrikalar 1940 yılında TEKEL idaresince satın alınmıştır. 1943-1946 yılları arasında 24 adet örnek şarap evi açılmıştır.
Tütün, Alkollü İçkiler, Tuz barut ve patlayıcı maddelerle ilgili ‘’İnhisar’’ hizmetlerini yürütme görevi 1932 yılında kurulan inhisarlar Umum Müdürlüğü’ne verilmiştir. Tütün, alkollü içkiler ve tuz 1932, barut ve patlayıcı maddeler 1934, bira 1939, çay ve kahve 1942, kibrit 1946 yılında Devlet Tekel’i altına alınmıştır. Kahve 1946, kibrit 1952, barut, patlayıcı maddeler ve bira 1955 ve tütübn 1986 yılında ‘’Tekel ‘’ kapsamı dışına çıkarılmıştır. 1941 yılından 1983 yılına kadar faaliyetlerini TEKEL Genel Müdürlüğü olarak yürüten şirket ve bu tarihte Kamu İktisadi Kuruluşu (KİK) haline getirilmiş bu süreç içinde ayrıca Afyon Alkoloidleri hizmetlerini yürütme görevi de verilmiş ancak 1984 yılında bu görev geri alınmıştır.
11 Mart 1987 tarihinde Şirket Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TEKEL) adını almıştır. Kurumun daha önce ‘’TEKEL İşletmeleri Genel Müdürlüğü’’ olan adı, kısaca TEKEL olmak üzere ‘’Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü ‘’ olarak değiştirilmiştir. 1991 yılında Sigara üretimi, ithalatı ve satışı belli şartlarla serbest bırakılmıştır. Tekel’in 2000 yılındaki cirosu 2,2 katrilyon lira. Bunun 400 trilyon liralık bölümü alkollü içkiden gelmiştir. Burada da ağırlık rakı da olmuştur.
Tütün, Tütün Mamulleri Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 05.02.2001 tarih ve 2001/06 sayılı Kararı ile özelleştirme kapsam ve programına alınmıştır. 2002 yılında, 4733 sayılı Kanun ile İktisat Devlet Teşekkülü Statüsü ile yeniden yapılandırılarak TC. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’na devredilen Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü 4046 sayılını kanunun 20. Maddesi gereğince ‘’Tütün, Tütün Mamulleri Tuz ve Alkol İşletmeleri Anonim Şirketi’ne dönüştürülmüştür. 4733 sayılı kanun ve Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu kurulmuştur.
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nın 02.06.2003 tarih 527 sayılı Olur’ları ile Sigara Sanayii İşletmeleri Müessesi, Sigara Sanayii İşletmeleri ve Ticareti A.Ş.’ne; Alkollü İçkiler Müessesi, Alkollü İçkiler Sanayi ve Ticareti A.Ş.’ne; Pazarlama ve Dağıtım Müessesi; Alkollü İçkiler Pazarlama ve Dağıtım A.Ş. ile Sigara Pazarlama ve Dağıtım A.Ş. olarak yeniden yapılandırıldı. Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 22.12.2003 tarih ve 2003/85 sayılı kararı ile Alkollü İçkiler Sanayi ve Ticareti A.Ş.’nin en yüksek teklifi veren Nurol, Limak, Özaltın, Tütsab konsorsiyumuna satılmasına karar verilmiştir. Alkollü İçkiler Sanayii ve Ticareti A.Ş. 27.02.2004 tarihinde İhaleyi kazanan Nurol, Limak, Özaltın, Tütsab konsorsiyumuna satışı yapılarak devredilmiştir.
Bugün TEKEL Genel Müdürlüğü tarafından yaptırılan 20 adet şarap fabrikası vardır. Özel sektöre ait 50 adet içki fabrikası ile birlikte 70’i aşkın içki fabrikası içki üretimi yapmaktadır. 2000-2004 döneminde rakı, kanyak, votka, cin gibi sert içkilerin üretimleri büyük ölçüde azalırken, bira ve şarap üretimi artmıştır. Bira üretimi, 2000 yılında 690 milyon litre iken, 2004 yılında 824 milyon litreye yükselmiştir.